Podczas gdy restauracje na całym świecie oferują ogromną różnorodność potraw, nasza dieta w skali globalnej staje się coraz bardziej ujednolicona.
Ryż, jeden z podstawowych artykułów spożywczych na świecie, doskonale ilustruje ten paradoks: z 90 tysięcy odmian ryżu przechowywanych w bankach genów uprawia się ich raptem 40 tysięcy, natomiast na półce w supermarkecie znajdziemy ich nie więcej niż tuzin. Wraz z rozwojem wysokowydajnego, intensywnego rolnictwa nasze wybory stają się coraz bardziej ograniczone. Jest to niepokojące z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju, bezpieczeństwa żywnościowego, różnorodności biologicznej i zdrowia.
Nasze systemy produkcji żywności, odżywianie, zdrowie, czyste powietrze, klimat i słodka woda zależą od różnorodności biologicznej i zdrowych ekosystemów – współzależnej sieci życia zwierząt, roślin, grzybów i bakterii. Na przykład bez zapylaczy – owadów, ptaków i innych zwierząt, które zmuszone są wycofać się z gruntów rolnych ze względu na stosowanie pestycydów – wiele produktów, które znamy i kochamy po prostu by zniknęło.
Jak pokazuje niedawny raport Międzyrządowego Zespołu ds. Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (IPBES), wpływ człowieka na środowisko naturalne przyspiesza. Całe populacje gatunków giną szybciej niż kiedykolwiek wcześniej – zagrożone wyginięciem jest 1 milion gatunków:
„Bezprecedensowe zawłaszczenie Ziemi przez człowieka jest wspierane przez szereg pośrednich czynników demograficznych i ekonomicznych, których wskaźniki rosną i które oddziałują na siebie w złożony sposób…”
A my nie robimy wystarczająco dużo, aby zmienić sytuację – również w zakresie polityki fiskalnej:
„W skali globalnej poczyniono niewielkie postępy w zakresie eliminowania lub wycofywania szkodliwych dla różnorodności biologicznej dotacji”, zauważono w raporcie, powołując się m.in. na ceny różnych towarów, które często nie odzwierciedlają kosztów środowiskowych i społecznych.
Uprzemysłowienie na dużą skalę spowodowało silne rozdrobnienie naturalnych krajobrazów na całym świecie. Siedliska, które niegdyś zachowywały ciągłość, są obecnie rozczłonkowane i izolowane, co oddziałuje negatywnie na te gatunki, które nie mogą już przemieszczać się w poszukiwaniu pożywienia lub partnerów, stwierdza raport ONZ na temat łączności ekologicznej.
Zmniejszenie różnorodności biologicznej w rolnictwie, systemach żywnościowych i diecie
W ciągu ostatnich stu lat ponad 90% odmian roślin zniknęło z pól. Połowa ras wielu gatunków zwierząt domowych została utracona, a wszystkie 17 głównych łowisk na świecie jest obecnie eksploatowanych na granicy przełowienia lub przełowionych. Takie zmiany mają wpływ na środowisko, kulturę i zdrowie.
Zagrożona jest różnorodność lokalnych systemów produkcji żywności, które są bardziej odporne na zmiany klimatu. Zanika również różnorodność terenów rolniczych, a wraz z nią wiedza na temat tradycyjnej medycyny i lokalnej żywności.
— To musi się zmienić — mówi Marieta Sakalian, ekspert ONZ ds. różnorodności biologicznej. — Zrównoważone zarządzanie różnorodnością biologiczną na obszarach rolnych i w środowisku morskim może wspierać przejście w kierunku zdrowej diety i bardziej zrównoważonych modeli konsumpcji i produkcji w zmieniających się warunkach klimatycznych.
Utrata różnorodności produktów żywnościowych ma bezpośredni wpływ na wzrost zachorowań, np. na cukrzycę, lub na wzrost czynników ryzyka, takich jak otyłość i niedożywienie. Ma również bezpośredni wpływ na dostępność tradycyjnych leków.
Mamy tysiące gatunków roślin zarówno tych uprawianych jak i dziko występujących, a wśród nich są miliony odmian, z których wiele jest bogatych w składniki odżywcze i dobrze przystosowanych do lokalnych warunków.
Zgromadzenie Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska w rezolucji z marca roku 2019 zatytułowanej „Innowacje w zakresie różnorodności biologicznej i degradacji gleby” „zachęca państwa członkowskie do wzmocnienia zobowiązań i wzmożenia wysiłków na rzecz zapobiegania utracie różnorodności biologicznej i degradacji gleby, w tym poprzez ich ochronę oraz zrównoważone użytkowanie oraz odpowiednie polityki i innowacyjne środki, takie jak porozumienia partnerskie, wzajemnie uzgodniony transfer technologii i mechanizmy finansowania”. Ponadto wzywa rządy i wszystkie inne zainteresowane strony do uwzględnienia różnorodności biologicznej we wszystkich sektorach gospodarki.
Potrzebujemy zróżnicowanego wkładu wszystkich żywych istot – nawet tych najmniejszych – aby zapewnić, że będziemy nadal cieszyć się zdrową, zrównoważoną dietą w bezpiecznej przyszłości. Tracimy „małe rzeczy, które rządzą światem”. Znaczenie np. małych rozmiarem owadów dla przetrwania naszej planety jest ogromne – przypominają eksperci ONZ ds. Środowiska.
Artykuł na podstawie materiału UNEP